Raqobat muhitini baholash va rivojlantirilishiga ko‘maklashish-davr talabi!    

( Qashqadaryo viloyati misolida)

Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti tamoyillariga o‘tgan har qanday davlatda sog‘lom raqobat va adolatli savdo qoidalarini amalga oshirish juda muhim hisoblanib, u bor joyda  so‘zsiz mehnat unumdorligi oshiriladi, yangi ish o‘rinlarining yaratilishi, innovatsiyalar rivojlanishining ta’minlanishi va eng muhimi, iste’molchilar farovonligiga xizmat qilishi tabiiydir.Sog‘lom raqobat  bor joyda  narxlarning pasayishi, tovar  xizmatlarining  sifatining oshishiga  xizmat qiladi.

Prezidentimiz SHavkat Mirziyoev islohotlarining joylardagi amaliy ijrosi yuzasidan olib borilayotgan ishlarning natijalariga qaratilayotgan yig‘ilishlarda Iqtisodiyotda raqobat muhitini ta’minlash va iste’molchilar huquqlarini himoya qilish borasidagi  ustuvor vazifalar muhokamasiga bag‘ishlab o‘tkazilgan yig‘ilishlarda O‘zbekiston bozor iqtisodiyotiga qat’iy o‘tishi jarayonida raqobat masalasi  prinsipial ahamiyatga ega ekanligi  ta’kidlanib kelinadi.

SHu  jumladan, Qashqadaryo viloyatida tovar va moliya bozorida ustun mavqega ega bo‘lgan 10 ta xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar 8 turdagi mahsulotlar, ish va xizmatlar turlari bo‘yicha xo‘jalik yurituvchi  sub’ektlari davlat reestri  ro‘yxatiga kiritilgan bo‘lib ular qo‘yidagilar hisoblanadi.

1). 5ta Don korxonalari:- omuxta em mahsuloti ishlab chiqarish va sotish, urug‘lik g‘allani sotish hamda g‘allani quritish va tozalash xizmatlari kirsa,

2). 2ta Koson va Qarshi yog‘-ekstraksiya AJ lar esa o‘simlik yog‘ini qadoqlash ishlari bilan shug‘ullanib kelmoqda.

3). 1ta “Agrokimyohimoya” hududiy aksiyadorlik jamiyati esa qishloq xo‘jaligiga mineral o‘g‘itlar etkazib berishni ta’minlash va o‘simliklarni himoya qilish sohasida zararkunandalar, o‘simliklar kasalliklari va begona o‘tlarga qarshi kurashish  xizmatlarini ko‘rsatadi.

4). “SHurtangazkimyomajmuasi” MCHJ suyultirilgan gazni tashish uchun vagon sesternalarni ijaraga berish xizmati bilan shug‘ullansa,

5). “Qashqadaryoekspertiza” MCHJ shaklidagi shu’ba xo‘jalik  jamiyati esa viloyatga  tovarlar kelib, chiqishini sertifikatlash xizmati bilan shug‘ullanayotganliklari bu-so‘zsiz viloyat  iqtisodiyotining rivojlanishiga o‘zlarining samarali  xissalarini qo‘shib kelayotganliklaridan dalolatdir.

SHu  o‘rinda  viloyatda raqobat muhitini rivojlantirish hamda tovarlar va xizmatlar bozorlarida monopollashuv darajasini  pasaytirish natijasida 3 ta xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar 5 turdagi  tovarlar va xizmat  turlari bo‘yicha Reestrdan  chiqarildi.

Bundan tashqari “Qashqadaryo  Mintaqaviy  Paxta terminali” MCHJ ga qarashli  10 ta Paxta tozalash zavodlarini  klasterlarga  berilganligi sababli reestrdan chiqarildi.

Boshqarma tomonidan  o‘tgan yillar mobaynida  24 ta  tovarlar  va  moliya bozorlarida raqobat muhitini rivojlantirish  bo‘yicha  o‘rganishlar o‘tkazilib shunga ko‘ra,

“ Agroservis MTP” MCHJ ning 17 ta filiallarida er  haydash  bo‘yicha 20,1  foizni,  g‘alla  o‘rishda 57,7  foizni  tashkil etgan bo‘lib ,  ushbu  xizmat ko‘rsatish  bozorida klaster va fermer  xo‘jaliklarining  ulushlari yildan-yilga ortib  borayotganligidan kelib chiqib takliflar berildi.

Tumanlarda joylashgan  “Agroservis MTP” MCHJ larning  tegishli mashina-traktor parklarining  jihozlarini  modernizatsiya  qilish, shuningdek  mexanizatsiya va servis  xizmatlarini  ko‘rsatishi uchun zarur  bo‘lgan  jihozlarning yangi zamonaviy turlarini sotib olish  sharti bilan ya’ni investitsiya va  ijtimoiy1  majburiyatlar asosida  ommaviy  savdolar orqali  tadbirkorlik  sub’ektlariga sotish belgilab olindi.

Bunda  “O‘zagroservis” AJ ning tugatilganligi evaziga ushbu tizimdagi korxonalar tomonidan ko‘rsatilayotgan mexanizatsiya va servis  xizmatlarini ko‘rsatishni xususiy  klasterlarga va fermer xo‘jaliklariga to‘liq berilishi ta’minlanildi.

SHuning barobarinda  Qashqadaryo viloyat “Agrokimyohimoya” AJning  o‘tgan yildagi paxta hosilini etishtirish uchun “O‘zkimyosanoat” AJ tizimidagi korxonalar tomonidan olingan  azotli mineral  o‘g‘itlarning  bor yo‘g‘i 19,5 foizini etkazib bergan bo‘lsa, qolgan 80,5 foizi 9 ta paxta-to‘qimachilik klasterlari tomonidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalar  asosida  etkazib  berilmoqda.Hamda ushbu sohada ham sog‘lom raqobat muhitini yanada rivojlantirish maqsadida bir nechta takliflar kiritildi.

Tumanlarda esa “Agrokimyohimoya” unitar korxonalarining  tegishli bazalarining  faoliyati  turini  saqlab qolish sharti bilan  auksion savdolari  orqali  tadbirkorlik sub’ektlari ya’ni klasterlarga sotish belgilandi.

Viloyatda  shularga asoslangan  holda  tovar va moliya bozorlarida ustun mavqega ega  bo‘lgan  xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar reestriga   turgan  korxonalarda  doimiy  monitoring  ishlari jadal olib borilmoqda.

Jumladan; Monopol mavqega ega Qashqadaryo viloyat “Agrokimyohimoya”HAJ Qamashi  tuman  unitar  korxonasi tomonidan iste’molchilar bilan tuzilgan  shartnomalar o‘rganilganida, O‘zbekiston Respublikasining “ Raqobat to‘g‘risida”gi Qonunining 10- moddasi  bo‘yicha tuzilgan ushbu shartnomada kamsituvchi shartlarning  kiritilganligi aniqlanib, shunga ko‘ra mazkur korxonaga nisbatan Qonun hujjatlari  buzilishiga  yo‘l qo‘ymaslik bo‘yicha  ko‘rsatma berildi.SHuningdek, boshqarma tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 18-fevraldagi 91-sonli Qarori talabiga asosan boshlang‘ich qiymati 530 mlrd.so‘m bo‘lgan 140 ta tanlov ( tender) savdolarida raqobat muhitini ta’minlash maqsadida ishtirok etib, 25 mlrd. so‘m byudjet mablag‘lari iqtisod  qilinishi ta’minlanilgan.

SHu bilan birga Tanlov savdolarini o‘tkazilishini  masofaviy o‘rganish va  monitoring  natijalarida 8 ta Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan O‘zbekiston Respublikasining “ Raqobat to‘g‘risida”gi Qonunining 14-moddasi  talablariga  rioya  etilmaganlik holatlari aniqlanib, kamchiliklari bartaraf etilishi yuzasidan ogohlantirishlar berilganligi sog‘lom  raqobat muhitini  yaratishga xizmat qiladi.

Masalan: “YAgona  buyurtmachi xizmati” injiniring  kompaniyasida Qashqadaryo viloyat Xalq ta’limi sohasida Davlat xaridlari  samaradorligi natijadorligi bo‘yicha  o‘rganish olib borilganida  E’lonlar davlat buyurtmachisi  tomonidan  maxsus axborot  portaliga  joylashtirilmaganligi  va  tanlov  takliflarini  yakuniy  baholash  jadvallari   to‘ldirilmaganligi  aniqlangan.

Bundan  tashqari, Tanlov  komissiyasiga  faqat buyurtmachi  vakillari   kiritilganligi, g‘olib  bo‘lgan  ishtirokchilarning  taklif etgan  narxlari tanlov  savdosi  boshlang‘ich  narxlaridan  juda  kam  miqdorda farq qilishi, raqobatchi bo‘lgan  tanlov  ishtirokchilarining   tijorat  takliflari  esa Tanlov  boshlang‘ich  qiymatidan  oshiqcha ko‘rsatilgani aniqlanib, boshqarma tomonidan “YAgona buyurtmachi xizmati” injiniring  kompaniyasiga  qonunbuzarlikni to‘xtatishlari  bo‘yicha  ko‘rsatmalar berilib tushuntirish ishlari olib borilgan.

SHuningdek, hududiy  boshqarma tomonidan o‘tkazilgan monitoring  natijalarida Suv ob’ektlarida qurilishi bo‘yicha buyurtmachi tashkilotlarda ham O‘zbekiston Respublikasining  “ Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi va “ Raqobat to‘g‘risida”gi  Qonunlarining buzilish  holatlari  aniqlanib, ushbu xatoliklarga boshqa yo‘l qo‘ymasliklari bo‘yicha ko‘rsatmalar berilgan.

Bulardan tashqari viloyatda Tabiiy  monopoliya  sub’ektlari Davlat reestri bo‘yicha  jami: 5ta tabiiy  monopoliya sub’ektlari 4 turdagi xizmatlari  bo‘yicha  reestrda turadi.

Ushbu ishlar yuzasidan boshqarmaga asosan Kommunal soha masalalari  bo‘yicha juda ko‘p murojaatlar kelib tushayotganligi kuzatilib, o‘z navbatida  ushbu  sohadagi xolatlarni  tahlil etishni taqoza etilib o‘rganish va joyida hal etish ishlari olib borilmoqda.

Eng asosiysi boshqarma tomonidan yuqori likvidli va monopol turdagi mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxonalarning o‘z mahsulotlarini  Birja savdolariga qo‘yilishining  oylik grafiklari  birjaning  veb saytiga joylashtirilishi hamda  ushbu savdolar kunlik qo‘yilib borilishining  nazorati yo‘lga qo‘yilgan.

Bulardan tashqari hududiy boshqarma huzurida  Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish va reklama faoliyatini tartibga solish  ishlari yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib , shunga ko‘ra hozirgacha iste’molchilar tomonidan  kelib tushgan  956 ta murojaatlari qonunchilikda belgilangan tartibda xolis o‘rganib chiqilib iste’molchilar tomonida hal etib berildi. Ushbu ishlarning o‘z o‘rnida  bajarilayotganligi  viloyatda sog‘lom raqobatning rivojlantirilishida xizmat qilishi tabiiy.

 

Jurnalist                    Muhayyobonu Qurbonova